حضرت آیت الله علی شیخ موحد – مدیر حوزه علمیه خواهران استان فارس
آیه 233 بقره وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ کامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَي الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَي الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَکُمْ فَلا جُناحَ عَلَيْکُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ
اگردر فرهنگ قرآن دقت شود، آیه 233 یکی از آیاتی است که جامعیت آن بوضوح معلوم است و چه بی انصافی است که در عالم مقایسه به آن توجه نشود.
یکی از سنتهای رایج در زمان نزول قرآن این بود که برای زن ارزش قائل نبودند؛ فرزند را به پدر نسبت می دادند و زن را تنها یک وسیله و ظرف می دانستند. در ذنیای کنونی عکس این قضیه را شاهد هستیم. نسبت فرزند را به مادر می دهند و در شناسنامه نام مادر را می نویسند. قرآن مجید این فرهنگ را ابطال کرده و فرزند را متعلق به پدر و مادر می داند. اینگونه نیست که نسبت فرزند به مادر تنها یا پدر تنها باشد. سپس حکمی راجع به اولین شروع حق ولد، را بیان می کند که آن، هفت شرط دارد.
1. اصل شیر دادن - شیردادن یک حقیقتی است ک مادر باید ب فرزند بدهد و تاثیرات فراوانی بر فرزند دارد که در فیزیک عالم این مسئله بیشتر اثبات شده است.
2. حَوْلَيْنِ کامِلَيْنِ « فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند.» برای شیردادن زمان معین کرده است. ضمن قبول اصل شیر دادن، برای آن دو سال زمان معین کرده است که این زمان دو معنا دارد. یکی 24 ماه و دیگری 21 ماه. با توجه آیه 15 سوره احقاف که می فرماید «…حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً…» یعنی « دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است» دو تفسیر وجود دارد: برخی سی ماه را شامل 9 ماه حمل و 21 ماه را شیردهی میدانند و برخی دیگر سی ماه را شامل 6 ماه حمل و 24 ماه شیردهی بیان کردند.
3. وَ عَلَي الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ – علاوه بر اینکه مادر باید شیر دهد و فرزند مربوط به دو نفر (هم پدر هم مادر) است، شرط سوم این است که شیردادن را بر این اساس قرار دهند که مخارج زن را بدهند. اگر زن بخواهد شیر دهد باید یک نفر باشد که مخارج او را بدهد والا در شیردادن دچار مشکل خواهد شد. خوراک و پوشاک مادران در حد متعارف برعهده پدر کودک است.
لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها - اینجا جایی است که مردم بر اساس تکلیف قدرتشان باید حرکت کنند. این آیه از نظر جامعیت هیچ نقصی ندارد. این عبارت بیانگر این است که پدر بر اساس وسع خود باید مخارج زن را تامین کند.
1. لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ - زن حق ندارد به فرزند ضرر بزند و مرد هم حق ندارد به فرزند ضرر برساند. مثلا اینکه مادر به خاطر اختلاف با مرد به فرزند خود شیر ندهد یا مرد به سبب قهر با زن، مخارج او را تامین نکند. هیچکدام این حق را ندارند. جامعیت این آیه، می رساند که زن و مرد حتی در آستانه طلاق هم باید به این آیه عمل کنند.
2. وَ عَلَي الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ - احتمال دارد پدر بمیرد. اگر مرد، خرج زن را باید وارث بدهند. این مطلب، بحث ارث نیست و مازاد بر ارث است. یعنی اگر زنی پس از وضع حمل، شوهرش فوت شد، بلافاصله باید از ارث پدر، اول مخارج شیردهی را بدهند. وارث، بر اساس معروف مخارج شیردهی زن را بدهد.
3. فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍفَلا جُناحَ عَلَيْهِما - برخی به دو علت شیردادن را به دایه واگذار میکردند؛ یا شیر نداشتند یا نمی خواستند شیر بدهند. حال اگر زن و مرد خواستند زن به فرزند خود شیر ندهد، این کار را با خودرایی و اختیاری نمی توانند انجام دهند و باید اولا یکدیگر را قانع کنند و ثانیا هر دو نفر باهم مشورت کنند. «عن تراض» و «تشاور» در موارد اندکی باهم بیان شده اند.
4. وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَکُمْ فَلا جُناحَ عَلَيْکُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ – بعد بیان میکند که بر چه اساسی شیرهی را واگذار کنید. یعنی کودک را به دست هر دایه ای ندهید و هر شیری را وارد بدن فرزند نکنید.این واگذاری اشکالی ندارد اگر بر اساس تفکر معروف انجام دهید که چه کسی قرار است شیر دهد. بر اساس مصالح، دایه انتخاب کنید نه بدون مصالح. روایات متعددی داریم که زنی را بعنوان دایه انتخاب کنید که غذای حرام و نجس نمیخورد؛ پاکدامن باشد. تمام این خصوصیات در بالمعروف نهفته است.
لذا مبدا نشو انسان، تولد او است و بدلیل همین است که قرآن با دقت به این مسئله پرداخته است.
وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ
اگر انسان در فرهنگ قرآن دقت کند، هر جا مردم را دعوت کرده است که ریا یا تقلب نکنید، میگوید بر اساس صداقت انجام دهید، اینگونه نیست که بتوانید خدا را گول بزنید. این همین هفت شرط ذکر شده نیز قرآن میگوید بر اساس صداقت انجام دهید و رعایت این شروط را فرمالیته نکنید و بر اساس حقیقت انجام دهید، نه دروغ. یکی دیگر از معانی تقوا، صداقت است. یعنی انسان در انجام هر کاری درست حرکت کند. در آخر قرآن کریم با تاکید میگوید بدانید یقیناً خدا به آنچه انجام می دهید ، بیناست. چون بشر، بصیربودن خداوند را دیر باور می کند.
بنابراین آیه 233 سوره بقره یکی از آیات بسیار جامع قرآن مجید است که فرهنگ قرآن در مسئله شیردهی و منشا نشو انسان را تبیین کرده است.
